مشکل « کمبود واگن» و راهکارهای پیش رو

محمد حسین روشنک ، رئیس کانون کارآفرینان خراسان رضوی

اتصال ریل کم عرض غربی ایران به ریل پرعرض شرقی ترکمنستان مشکل صادرات خراسان رضوی است

زمانی که کارشناسان و فعالین حوزه عمران در دولت سازندگی راه آهن مشهد-سرخس را می‌ساختند، اگر چه به اهمیت پروژه واقف بودند اما تصور نمی‌کردند عرض کم ریل غربی ایران که قرار است به ریل عریض شرقی ترکمنستان متصل شود چه نقشی در اقتصاد ایران بویژه خراسان بزرگ دارد و تفاوت عرض ریل‌ها در زمان بهره‌برداری چه مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد.

کارشناسان وقت راه آهن نیز با این که می‌دانستند واگن‌های ایرانی نمی‌توانند در مسیر شرقی تردد کنند به فکر برنامه‌ریزی برای رفع این مشکل و خارج کردن راه‌آهن ایران و صادرات خراسان بزرگ از مستاجری راه‌آهن کشور‌های آسیای میانه نبودند. لذا وابستگی صادرات استان به واگن‌‌های شرقی که امکان ندارد در مالکیت ایران باشد، رقم خورد.

به طوری که اگر کشورهای آسیای میانه صادرات به ایران و یا ترانزیت از مسیر ایران نداشته باشند که در برگشت ما از واگن‌های خالی برای صادرات استفاده کنیم امکان استفاده از این ریل شرقی برای صادرات وجود ندارد.

شرایطی که از همان ابتدا هر سال در فصل‌های مختلف صادراتی باعث می‌شد مال التجاره صادرکنندگان خراسانی روی زمین جا بماند.

از یک سال قبل که آن کشورهای یاد شده به دلیل تحریم‌ها تمایل کمتری به ترانزیت از بنادر ایران پیدا کرده و به همان دلیل ما برای کم کردن فشار تحریم نیاز بیش از پیش به واگن و ریل‌های شرقی داریم، مشکل بیش از سال‌های گذشته خود نمایی کرده است و فریاد صادرکنندگانی که به دلیل بخشنامه‌های ارزی و غیر ارزی پی در پی و تکراری به تنگآمده را بلند کرده است.

در شرایطی که این موضوع به عنوان دغدغه اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی و کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی استان مورد پیگیری قرار می‌گیرد شاهدیم که به صحنه دلسوزی دیگر تشکل‌ها برای صادرات و صادرکنندگان نیز تبدیل شده است.

آن چه ذکر شد دلیلل ریشه‌ای مشکلات در تامین وسیله‌ای امن، راحت و ارزان برای حمل کالاهای تجاری ایران و به ویژه خراسان است. اگر در ۲۰ سال گذشته مدیران وزارت راه و شهرسازی اندکی تدبیر داشتند این مشکل قابل حل بود اما آن‌ها تدبیری نداشتند و ندارند گوش آن‌ها به مطالبات تولید و تجارت بدهکار نیست گویا این دو حوزه به ویژه در خراسان برای راه‌آهن سود چندانی ندارد.

بعد از ادغام وزارت خانه‌های «راه» و «شهرسازی» که قلم بارها درباره خطرات آن هشدار داد با وجود بی‌توجهی و سرمایه‌گذاری در تامین امکانات ریلی، همیشه راه کارهایی برای رفع کوتاه مدت و دراز مدت وجود داشته است

اما کسی به پیشنهادات تجار توجهی نکرد. در مقطع کنونی نیز راه حل‌های نه ریشه‌ای و دراز مدت بلکه راه حل‌های کوتاه مدتی وجود دارد که مسئولین از آن‌ها استفاده نمی کنند. اگر وزارت راه و شهرسازی برای تامین واگن اهمیت قائل شود و تعامل بیشتری با مسئولین کشورهای آسیای میانه ایجاد و مطالبات را به موقع پرداخت کند، رفع بخشی از نیاز استان به واگن قابل تامین است. اگر وزارت راه قدری از نگاه درآمدزایی واگن‌های روسی که در داخل مرزهای کشور تردد می‌کنند، کم کند و مقداری از بودجه‌های میلیاردی اختصاص یافته توسط مجلس را به «تامین واگن‌های تجاری» اختصاص دهد، واگن‌های امدادی را خالی به استان‌های دیگر کشور حرکت ندهد، در عوض می‌تواند پیشنهاد تشکل‌های بخش خصوصی (از جمله اتحادیه صادرکنندگان و کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی) مبنی بر بارگیری واگن‌های امدادی در ایستگاه‌های مشهد و شهید مطهری را اجرایی کند تا تعداد محدود واگن‌های مسقف روسی باقی مانده در بخش دولتی و راه‌آهن‌های شرقی کشور در ریل‌های ایران معطل نشود، قطعا امروز مشکلات کمتری داشتیم.

امروز هم پیشنهادات فعالین بخش خصوصی واضح و شفاف است:

 

• تعامل و گفت‌وگوی فوری وزیر و مدیران سطح بالای وزارت راه و ترابری با کشورهای دارای واگن مسقف روسی برای همکاری بیشتر.
• پرداخت فوری مطالبات راه آهن‌های آسیای میانه بویژه ترکمنستان .
• هماهنگی با سازمان توسعه تجارت به منظور اختصاص بخشی از مشوق‌های صادراتی که در روش فعلی فقط به صادرکنندگان ویژه و سفارشی پرداخت می‌شود برای جبران هزینه اضافی واگن‌های بخش خصوصی در کشورهای صاحب ریل عریض و حمل از ایران .
• اختصاص بارگیری واگن‌های امداد به ایستگاه‌های مشهد و شهید مطهری (واگن‌هایی که خالی برای بردن کالای صادراتی به ایران آورده می‌شود)
• تشویق کشورهای صاحب واگن روسی برای ترانزیت کالا از مسیر ایران با روش‌های که راه آهن بیشتر از نویسنده این قلم روش‌های آن را می‌داند.

به وضوح مشخص است که می‌توان مشکل پیش آمده را در کوتاه مدت مرتفع کرد تا مورد سوءاستفاده جریان‌های سیاسی قرار نگیرد. جریان‌هایی که می‌دانیم تاکنون هیچ وقت دلسوز صادرات کشور نبوده اند. ما معتقدیم با رفع این مشکل می‌توان مانع از مشکلات بزرگتر بعدی شد. تا صادرکنندگان ما مجبور نشوند با جمع‌آوری طومار از تشکل خود درخواست مجوز تجمع روی ریل را‌ه‌آهن را دنبال و اجرایی کنند.

قلم ضمن تشکر از خانه صنعت، معدن و انجمن مدیران صنایع و اتاق مشترک ایران و افغانستان و ایران و تاجیکستان و دیگر تشکل‌ها که به یاری صادرکنندگان و‌کمیسیون تجارت اتاق آمده‌اند تداوم حمایت تا رفع اساسی این مشکل تولید و تجارت استان را تقاضا داریم.