شیب منفی تراز ارزشی تجارت استان

 

کارنامه ۱۵ ساله واردات و صادرات استان زیر ذره بین «خراسان رضوی»

بررسی تحلیلی ارزش کالاهای صادراتی و وارداتی استان طی ۱۵ سال گذشته بیانگر آن است که واردات استان به سمت واردات گران‌قیمت و صادرات ارزان‌قیمت سوق داده‌شده و طی سه سال گذشته شیب این تراز به شدت در حال سقوط است. تحلیل این شرایط از زبان یک نظریه پرداز اقتصاد، وضعیت را بهتر نشان می دهد. دکتر فرشاد مؤمنی اقتصاددان برجسته کشور در این باره می گوید : در سال ۱۳۶۷ هر تن کالای صادراتی ایران به‌طور متوسط ۸۵۰ دلار فروخته‌شده است. در ادامه این روند، در سال ۱۳۷۳ قیمت متوسط هر تن کالای صادراتی کشور به ۶۵۰ دلار، در سال ۱۳۷۶ به ۳۳۰ و در سال ۱۳۸۰ به ۲۶۰ دلار رسیده است. ۷۰ سال پیش یک نظریه‌پرداز پیشگام گفت، اگر به طور مرتب قیمت کالای صادراتی سقوط کند و قیمت کالای وارداتی افزایش یابد، دچار امتناع توسعه‌ خواهیم شد، این روند معطوف به اضمحلال است و نسبتی با توسعه ندارد.
به گزارش خراسان رضوی در مباحث اقتصادی خام فروشی و صادرات مواد اولیه یکی از نشانه‌های توسعه‌نیافتگی کشورهاست و استمرار آن تحقق نیافتن توسعه را رقم می زند. یکی از شاخص‌های عمده در این خصوص ارزش کالاهای صادراتی نسبت به کالاهای وارداتی است. در واقع، این که قیمت هر کیلو یا هر تن کالای وارداتی به یک کشور چقدر باشد و در مقابل ارزش هر کیلو یا هر تن کالای صادراتی یک کشور چه میزان است وضعیت گام نهادن آن کشور در مسیر توسعه را نشان می دهد. با این مقدمه و با توجه به این که در بازه اجرای ششمین برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قرار داریم، ارزیابی کارنامه صادراتی استان را در دستور کار قرار داده ایم.
در گزارش پیش رو وضعیت تجارت خارجی است اعم از صادرات و واردات و ارزش هر تن کالای صادراتی و نسبت آن به هر تن کالای وارداتی در طول ۱۵ سال گذشته یعنی از سال ۱۳۸۳ که این منطقه با نام «استان خراسان رضوی» به نقشه کشور افزوده شد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. البته نیم نگاهی هم به وضعیت کلی تجارت کشور در این بازه زمانی داشته ایم که در ادامه مطلب می‌خوانید.
تراز تجاری استان همچنان مثبت است
بر اساس گزارش‌های مندرج در سامانه آماری گمرک کشور، میزان صادرات استان خراسان رضوی در سال ۱۳۸۳ حدود ۵۹۰ هزار تن به ارزش بیش از ۳۹۸ میلیون دلار و میزان واردات استان حدود ۶۷۸ هزار تن به ارزش حدود ۳۰۳ میلیون دلار بوده است که مبین تراز تجاری مثبت ۹۵ میلیون دلار برای استان است. در این حوزه، میزان صادرات استان در سال ۹۷ به دو میلیون و ۹۵۳ هزار تن کالا به ارزش بیش از دو میلیارد و ۲۴۱ میلیون دلار رسیده است و میزان واردات استان در همین سال حدود ۲۷۴ هزار تن به ارزش ۳۵۱ میلیون دلار بوده که تراز تجاری استان را به مثبت یک میلیارد و ۸۹۰ میلیون دلار رسانده است.

۳ برابر شدن ارزش کالاهای وارداتی استان!
تحلیل آمارهای رسمی گمرک (جدول شماره یک) نشان می دهد ارزش تناژی کالاهای صادراتی استان نسبت به ارزش تناژی کالاهای وارداتی به استان در سال ۸۳ به ازای هر تن کالای صادراتی حدود ۶۹۱ دلار بوده که در سال ۹۷ به حدود ۷۵۹ دلار رسیده است. آن چه قابل‌تأمل است ارزش تناژی کالاهای وارداتی استان در این مدت است به‌طوری‌که هر تن کالای وارداتی استان در سال ۸۳ تنها ۴۴۶ دلار ارزش داشت اما بعد از گذشت ۱۵ سال ارزش هر تن کالای وارداتی استان در سال ۹۷ به حدود ۱۲۸۲ دلار رسیده یعنی حدود سه برابر شده است.

صادرات سیمان ارزان و واردات واگن گران در ۳ سال اخیر
بررسی تحلیلی کالاهای صادراتی استان در سه سال گذشته مشخص می‌کند که در طول سه سال اخیر صادرات کالاهای سنگین‌وزن به خصوص سیمان رشد قابل‌توجهی پیداکرده است. ارزش هر تن سیمان صادراتی استان به‌طور متوسط حدود ۳۷ دلار است درحالی‌که در سال‌های قبل کالاهای صادرات خام مانند سیب تازه و آهن‌آلات بود که ارزش دلاری بالاتری نسبت به سیمان داشته‌اند. از سویی دیگر طی سه سال گذشته واردات واگن، بخش عمده‌ای از سبد کالای وارداتی استان بود و ارزش هر تن این محصول تقریباً دو هزار و ۲۴۵ دلار بوده است. بررسی تحلیلی ما از کالاهای وارداتی بیانگر آن است که واردات واگن طی سه سال اخیر با توجه به قیمت بالای آن‌ها کفه ترازوی ارزش کالاهای صادراتی به کالاهای وارداتی را معکوس کرده و کالاهای وارداتی ارزش بیشتری نسبت به کالاهای وارداتی پیداکرده‌اند.

همچنان خام فروشی !
اگر نگاهی ریزتر به محصولات صادراتی استان طی ۱۵ سال گذشته داشته باشیم، خواهیم دید بازهم صادرات سنگ زینتی و غیر زینتی برش داده‌شده و خام و انواع خاک را می‌توانیم مشاهده کنیم اگرچه میزان آن نسبت به یک دهه اخیر کمتر شده است اما بازهم شاهد صادرات محصولات استان به‌صورت خام و مواد اولیه هستیم و کاهش قیمت تناژی محصولات صادراتی استان طی ۱۵ سال گذشته گواه این موضوع است. از سوی دیگر اگرچه نمی‌توان توسعه صادرات کف‌پوش‌ها به‌عنوان تولیدات دارای ارزش‌افزوده برای استان طی سال‌های اخیر را نادیده گرفت، اما این که در چنین وضعیت بحران آبی کشور، ما هنوز شاهد آن هستیم که بخش عمده صادرات استان مربوط به تولیدات خام کشاورزی مانند سیب تازه، انگور، هندوانه، گوجه‌فرنگی و خیار به عنوان محصولات آب بر است، جای تأمل دارد.

تراز ۵۲۳- در سال ۹۷ در مقابل تراز ۶۶۲+ سال ۸۶
تراز ارزشی هر تن کالای صادراتی نسبت به هر تن کالای وارداتی استان در سال ۸۳ مثبت ۲۴۵ دلار بوده یعنی هر تن کالای صادراتی استان ۲۴۵ دلار گران‌تر از هر تن کالای وارداتی بوده است ولی در سال ۹۷ تراز به‌طور کامل معکوس شده و ارزش هر تن کالای وارداتی ۵۲۳ دلار گران‌تر از هر تن کالای صادراتی استان بوده یعنی تراز ارزشی کالاهای صادراتی به وارداتی استان ۵۲۳- دلار شده است.
وضعیت مطلوب استان نسبت به کشور
البته همان‌گونه که در نمودار شماره ۲ می‌توانید مشاهده کنید وضعیت استان نسبت به کشور بسیار مطلوب‌تر است. بر اساس آمار گمرک، ارزش هر تن کالای صادراتی کشور در سال ۸۳ تنها ۳۷۸ دلار، ارزش هر تن کالای وارداتی کشور معادل ۱۰۲۷ دلار بوده و در نتیجه تراز ارزش کالاهای صادراتی به وارداتی کشور ۶۴۹- دلار بوده در حالی‌که تراز استان مثبت بوده است. این تراز در سال ۹۷ برای کشور به ازای هر تن کالای صادراتی ۳۷۷ دلار و هر تن کالای وارداتی ۱۳۱۲ دلار تغییر کرده است؛ یعنی تراز کشور نیز ۹۳۵- دلار شده است؛ اما آن چه قابل‌تأمل و نیازمند بررسی جدی است، این است که نسبت ارزش کالاهای صادراتی به وارداتی استان در ۱۵ سال گذشته کاهش ۷۲۲ دلاری داشته است.
تأثیر زعفران بر ارزش کالاهای صادراتی استان
با بررسی کلی اقلام صادراتی کشور و استان در ۱۵ سال گذشته متوجه خواهیم شد عمده‌ترین عاملی که وضعیت ارزش کالاهای صادراتی استان را نسبت به کشور حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلاری به نفع استان کرده است، وجود طلای سرخ در سبد صادراتی استان است.
سال ۹۰ ، اولین تراز منفی استان در ارزش کالاهای صادراتی
اگر بخواهیم با توجه به شرایط اقتصادی کشور وضعیت صادرات و واردات استان را تحلیل کنیم، همان‌گونه که در نمودار شماره یک می‌توانیم به‌وضوح آن را مشاهده کنیم این است که وضعیت تراز ارزش کالاهای صادراتی به وارداتی استان در سال ۸۵ به اوج خود یعنی ۶۴۹+ دلار می‌رسد و به مدت سه سال ادامه می یابد اما از سال ۹۰ روند نزولی آن آغاز می شود که موضوعات مهمی از جمله به اوج رسیدن تحریم های ظالمانه در آن نقش داشته است. تراز ارزشی کالای صادراتی کشور نیز در سال ۱۳۹۰ به بدترین وضعیت خود یعنی ۱۱۰۱- دلار رسید و در استان نیز برای اولین بارمنفی ‌شد و از ۶۴۹ + دلار در سال ۸۵ به ۲۴۲- دلار در سال ۹۰ سقوط ‌کرد.
صادرات سیمان و مواد اولیه ارزان دلیل تراز منفی سال ۹۰ استان
در این سال شاهد افزایش صادرات کالاهایی مانند سیمان، مقاطع فولادی، قیر نفت و سنگ‌آهن بودیم که وزن تناژی کالاهای صادراتی استان را افزایش و طبعاً به دلیل ارزان‌تر بودن نسبت به دیگر کالاهای صادراتی مانند زعفران، پسته، کف‌پوش‌ها یا سیب تازه، ارزش تناژی کالاهای صادراتی استان را کاهش داد. بعد از سال ۱۳۹۰ مجدد ارزش کالاهای وارداتی استان کاهش پیدا می‌کند و در سال ۹۱ تراز به ۵۰ + می رسد. این رویه مثبت ادامه پیدا می‌کند تا این که در سال ۹۳ تراز ارزشی کالاهای صادراتی نسبت به کالاهای وارداتی استان به ۲۱۵+ دلار می‌رسد اما بعد از سال ۹۳ مجدد این تراز نزولی می شود.
۳ سال پیاپی تراز منفی
بر اساس تحلیل انجام‌شده تراز ارزشی کالاهای صادراتی نسبت به کالاهای وارداتی استان در سال ۹۵ مجدد منفی می‌شود و در سال‌های ۹۶ و ۹۷ وضعیت بدتری پیدا می‌کند به طوری که این تراز در سال ۹۷ به بدترین وضع خود یعنی به ۵۲۳- دلار می‌رسد. درواقع در حالی‌که ارزش کالاهای صادراتی استان در سال ۸۶ به اوج خود یعنی هر تن ۱۲۱۷ دلار رسید و ارزش هر تن کالای وارداتی در آن سال تنها ۵۵۵ دلار بود،  در سال ۹۷ این تراز کاملاً منفی و برعکس شد و ارزش هر تن کالای وارداتی استان در این سال به ۱۲۸۲ دلار و ارزش هر تن کالای صادراتی به ۷۵۹ دلار رسید.

صادرات استان در ۵ ماه گذشته و واقعی شدن صادرات
ذکر این نکته هم لازم است که بعد از نوسانات اقتصادی سال گذشته و ملزم شدن صادرکنندگان به بازگرداندن ارز، صادرات استان در پنج ماه اول امسال به‌تبع صادرات کشور شاهد تحولی اساسی بود. شرایط ایجاد شده سبب شد به رغم این که صادرات استان از نظر تناژ رشد قابل‌توجهی داشته، اما ارزش آن کاهش یابد، موضوعی که پیش‌ازاین روزنامه خراسان در گزارشی با تیتر «صادرات استان واقعی شد» به آن پرداخت و مطرح کرد که برخلاف سال های قبل که اعلام بیش از میزان واقعی صادرات برای کشور و صادرکنندگان مزیت هایی داشت، حالا با الزام برگشت ارزهای حاصل صادرات، دیگر دلیلی برای آن وجود ندارد و میزان صادرات را واقعی کرده است.
در حوزه واردات نیز در نگاه کلان، واردات مواد اولیه کشاورزی در گذشته قالب واردات استان بود اما طی سال‌های اخیر واردات محصولاتی مانند واگن  و برخی ماشین‌آلات صنعتی گران‌قیمت سبد ارزشی کالاهای وارداتی استان را تحت تأثیر قرار داده است، به نظر می‌رسد در استان بعد از سپری شدن پنج برنامه توسعه، در برنامه ششم واردات کالاهایی مانند واگن در دستور کار قرار گرفته است و این سؤال را ایجاد می کند که آیا واقعاً باوجود ظرفیت‌های بالا برای تولید واگن  یا برخی دستگاه‌های صنعتی؛مجبور هستیم آن‌ها را از روسیه و کشورهای آسیای مرکزی وارد کنیم؟
اظهار نظر رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان
رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان در تحلیل کارنامه صادراتی استان به ویژه کارنامه سه سال اخیر
می گوید : اگر سبد کالای صادراتی و وارداتی استان را بررسی کنیم خواهیم دید دو کالای عمده در آن وجود دارد، یک کالای مهم زعفران است که با وجود وزن پایین ارزش دلاری بسیار بالایی دارد و کالای دیگر سیمان است که به رغم وزن بسیار بالا، ارزش دلاری پایینی دارد. «محمدحسین روشنک» می افزاید: در سه سال گذشته صادرات سیمان از استان به کشورهای آسیای مرکزی رشد بالایی داشته است و این موضوع باعث شده است که ارزش دلاری کالاهای صادراتی استان کاهش پیدا کند. از سویی دیگر این محصول درگذشته جزو سبد عمده کالاهای صادراتی استان نبوده و بیشتر صادرات استان مربوط به کالاهای باارزش مانند زعفران، پسته و حتی روغن نباتی بوده است. رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی استان درباره افزایش ارزش کالاهای وارداتی استان نیز اظهار می کند: عمده کالاهای وارداتی استان مربوط به محصولات کشاورزی است، هر زمان دولت به واردکنندگان استان مجوز واردات داده به دلیل این که این محصولات از طریق خطوط ریلی از کشورهای آسیای مرکزی وارد استان می‌شود ارزش کالاهای وارداتی استان بالا می رود.

شاید استان به‌سوی امتناع صادراتی درحرکت است؛ شاید
در جمع بندی این گزارش می‌توان گفت با وجود این که خراسان رضوی به لطف وجود کالاهای باارزش افزوده بالا مانند زعفران و پسته در سبد صادراتی و بهره مندی از مواد خام با قابلیت تبدیل به ارزش افزوده به جای خام فروشی،  وضعیت مطلوبی دارد اما به نظر می‌رسد آن چه باید مورد توجه باشد، افزایش صادرات است، نه رشد ارزشی کالاهای صادراتی و از سوی دیگر در حوزه واردات توجه به کاهش واردات است.