دمای یخبندان صنعتی نزولی است؟نیمه پر آمار رشد اقتصادی

هر چند که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۷ منفی اعلام شده، اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که میزان تولید ناخالص داخلی در فصل زمستان نسبت به فصل پاییز بهبود یافته است. بر اساس جزئیات منتشرشده، رقم تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت در زمستان سال قبل به ۱۷۱ هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم در پاییز این سال، در سطح ۱۶۸ هزار میلیارد تومان قرار داشته است. همچنین بر اساس برخی شواهد و آمارها نظیر شاخص قدرت خرید مدیران و گزارش عملکرد شرکت‌های بورسی، در فصل بهار جاری نیز از میزان یخبندان صنعتی کاسته شده است.

بررسی جزئیات رشد اقتصادی در سال گذشته سه نکته مهم را نشان می‌دهد. نکته نخست بهبود وضعیت تولید فصل زمستاننسبت به پاییز است که می‌تواند عمدتا ناشی از معافیت‌های تحریمی باشد. همچنین بر اساس آمارها، رشد هزینه بخش خصوصی در سال ۱۳۹۷ به منفی ۲/ ۲ درصد رسیده و پس از دو سال منفی شده که این موضوع نیز به دلیل کاهش درآمد بخش خصوصی در سال گذشته است؛ اما مصرف بخش دولتی در این سال افزایش ۶/ ۴ درصدی را ثبت کرده است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز رشد منفی ۶/ ۵ درصدی ثبت کرده که این موضوع هم در بخش ماشین‌آلات و هم در بخش ساختمان قابل مشاهده است.

رشد ۴۳ درصدی تولید به قیمت جاری

مرکز آمار ایران یک روز پس از انتشار آمار کلی رشد اقتصادی، جزئیات رشد اقتصادی را در سال‌ گذشته منتشر کرد. این جزئیات در ۸ جدول به تصویر کشیده است. در این جداول آمار تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری و ثابت، رشد هر یک از بخش‌ها و زیرگروه‌ها، سهم اجزای هزینه نهایی از محصول ناخالص داخلی کشور به قیمت جاری و رشد محصول ناخالص داخلی کشور به قیمت ثابت منتشر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سطح محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار در سال ۱۳۹۷ به رقم ۲۴۲۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. رشد این رقم نسبت به سال قبل از آن به میزان ۴۳ درصد بوده است؛ البته این ارقام با یک تعدیل گر به قیمت ثابت تبدیل می‌شود و به همین دلیل است که رشد اقتصادی بر اساس تغییر قیمت ثابت محاسبه می‌شود. بر این اساس و با توجه به این تعدیل‌گر سال پایه ۱۳۹۰، تولید ناخالص داخلی در سال قبل به قیمت ثابت به رقم ۷۱۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. در واقع این تعدیل‌گر، به این منظور استفاده می‌شود که اثر تورمی از محاسبات رشد اقتصادی بیرون کشیده شود.

سهم اجزای رشد ۹۷

مرکز آمار در یک جدول سهم ارزش افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی از محصول ناخالص داخلی به قیمت جاری را نیز تشریح کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که هر یک از بخش‌ها چند درصد از تولید را شامل می‌شود و در واقع یک ضریب اهمیت گروه‌ها در تولید ناخالص داخلی کشور است. به‌عنوان مثال، بخش صنعت ۳/ ۴۶ درصد و بخش خدمات ۵/ ۴۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گروه کشاورزی نیز ۸ درصد تولید سال ۱۳۹۷ را تشکیل داده است. گروه کشاورزی از دو بخش کشاورزی و ماهیگیری تشکیل می‌شود. گروه صنعت شامل معدن، استخراج نفت، صنعت، تامین آب،برق و گاز طبیعی و ساختمان می‌شود. همچنین انواع خدمات مالی، حمل و نقل، مستغلات، خدمات شهری و سایر خدمات نیز در گروه خدمات دسته‌بندی شده است. در این بخش سهم استخراج نفت و گاز طبیعی از کل تولید ناخالص داخلی به میزان ۶/ ۱۷ درصد گزارش شده است. همچنین سهم بخش صنعت از کل تولید ناخالص داخلی به رقم ۷/ ۱۸ درصد رسیده است.

بهبود آمار تولید در زمستان

بانک مرکزی رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی کشور به قیمت‌های ثابت را نیز منتشر کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد ارزش افزوده بخش صنعت در سال ۹۷ به میزان منفی ۶/ ۹ درصد بوده است، در میان فصول بدترین وضعیت در پاییز سال قبل بود که رشد اقتصادی بخش صنعت به منفی ۲۱ درصد رسیده؛ اما در زمستان سال قبل این رشد منفی به ۱۵ درصد رسیده است. به‌طور کلی، تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت در زمستان به رقم ۱۷۱ هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم در پاییز در سطح ۱۶۸ هزار میلیارد تومان ثبت شده بود؛ این روند در برخی از اجزای مهم آمار رشد اقتصادی نیز مشاهده می‌شود. به‌عنوان مثال این روند در بخش معدن و استخراج نفت نیز مشاهده می‌شود و از شدت منفی بودن رشد اقتصادی کاسته شده است. بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که در بخش صنعت تولید ناخالص داخلی در زمستان ۷/ ۷۲ هزار میلیارد تومان بوده که این رقم در پاییز به میزان ۷/ ۶۵ هزار میلیارد تومان بوده است. بنابراین این آمار نشان می‌دهد که وضعیت تولید بخش صنعت در زمستان نسبت به پاییز بهبود یافته است. میزان تولید زمستان نسبت به پاییز ۲ درصد رشد کرده است. شاید این ادعا وجود داشته باشد که انبساط تولید به دلیل عوامل فصلی باشد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته عموما تولید فصل زمستان کمتر از تولید فصل پاییز بوده است. به نظر می‌رسد که این موضوع بیشتر تحت تاثیر شرایط معافیت‌های سیاستی در بخش تحریم‌ها باشد که باعث شده در فصل زمستان میزان تولید در برخی از بخش‌ها نسبت به پاییز افزوده شده باشد؛ زیرا این افزایش‌ها عمدتا در معدن، استخراج نفت و صنعت صورت گرفته است. در کنار این گزارش، بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخصمدیران در فصل زمستان نیز بهبود یافته و این روند افزایشی در فصل بهار نیز ادامه داشته است. بنابراین به نظر می‌رسد که از شدت انجماد ایجاد شده در تولید بخش صنعت، کاسته شود و این روند بهبود با انتشار آمارهای فصل بهار نیز در رشد اقتصادی نیز منعکس شود.

کاهش مصرف بخش خصوصی

اصولا رشد اقتصادی بر دو اساس محاسبه می‌شود؛ یکی برحسب ارزش افزوده و دیگری بر حسب هزینه و مخارج. در بخش مخارج تولید ناخالص داخلی معادل با مصرف بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری، مخارج دولت و خالص ارزش صادرات در نظر گرفته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه مصرف نهایی خصوصی در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل ۲/ ۲ درصد کاهش یافته است. مطابق بررسی‌ها به‌جز فصل بهار، در سایر فصل‌ها از رشد مصرف بخش خصوصی نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن کاسته شده است. پیش تر نیز آمار مصرف خانوار نشان می‌دهد در پاییز سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶، به میزان ۵/ ۶ درصد از میزان مصرف کاسته شده است. کاهش درآمد حقیقی خانوارها می‌تواند یکی از دلایل افت مصرف بخش خصوصی باشد. همچنین بالا بودن نرخ سود حقیقی نیز در پایین بودن مصرف بخش خصوصی موثر است. مصرف بخش خصوصی در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، رقم مثبتی را ثبت کرده بود؛ اما این روند در سال ۱۳۹۷ ادامه پیدا نکرد. اگرچه مصرف بخش خصوصی رشد منفی را ثبت کرده، اما آمارها نشان می‌دهد که رشد هزینه نهایی بخش دولت به میزان ۶/ ۴ درصد ثبت شده است. نکته قابل توجه این است که درهر چهار فصل سال ۱۳۹۷ رشد هزینه نهایی دولت معادل با ۶/ ۴ درصد بوده است. این روند با توجه به کاهش درآمدهای نفتی دولتی، نکته جالبی محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد که دولت سعی کرده هزینه‌های خود را با درآمدهای نظیر اوراق بدهی یا استقراض از بانک‌ها جبران کند.

رشد منفی تشکیل سرمایه

یکی دیگر از نکات مهم این گزارش، افت تولید سرمایه در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل است. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص یا سرمایه‌گذاری، یکی از عوامل اصلی ایجاد‌کننده رشد اقتصادی در سال‌های آتی است، کاهش میزان رشد سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد در سال‌های آینده نیز رشد اقتصادی در کشور وضعیت مطلوبی نخواهد داشت. عموما رشد اقتصادی در هر کشور سه پله دارد، سرمایه‌گذاری، بهره‌وری و نوآوری. عموما رشد اقتصادی ایجاد شده در کشور ما در پله نخست قرار داشته است و سهم بهره وری و نوآوری از ایجاد رشد بسیار ناچیز بوده است. این آمار نشان می‌دهد عامل سرمایه‌گذاری نیز در شرایط مطلوبی قرار ندارد. در دو دهه گذشته عموما میزان سرمایه‌گذاری حدود ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی بوده که این موضوع در سال ۱۳۹۷ به حدود ۱۴ درصد رسیده است. رشد تشکیل سرمایه در سال ۱۳۹۷ به میزان منفی ۶/ ۵ درصد گزارش شده که این رقم در بخش ساختمان منفی ۵/ ۴ درصد و در بخش ماشین آلات به میزان منفی ۶/ ۵‌درصد بوده است. نکته قابل توجه اینکه کمترین رشد سرمایه‌گذاری در فصل زمستان گزارش شده که دارای رشد منفی ۷/ ۱۰ درصدی بوده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که میزان رشد خالص صادرات و خدمات در سال ۱۳۹۷ به منفی ۱/ ۴ درصد رسیده است. این رقم برای صادرات کالا به میزان منفی ۵/ ۱۳ درصد و برایواردات کالا به میزان منفی ۳/ ۳۸ درصد گزارش شده است.